Adania Shibli, Dotyk [Drzazgi]

 

Adania Shibli zachwyciła mnie, ale i głęboko zasmuciła swoją mikroopowieścią Drobny szczegół. Poruszyła w niej wiele bolesnych kwestii, zostawiając czytelnika z całą masą refleksji. Czekałam niecierpliwie na kolejną jej książkę wydaną na naszym rynku i Dotyk nie zawiódł moich nadziei, choć jest zupełnie inną historią. 

Dziewczynka stoi w słońcu obok zbiornika na wodę i dłonią ściera z niego rdzę, jakby to były płatki złota. Dziewczynka siedzi na pace pikapa, a ojciec wiezie ją na szczyt wzgórza, z którego wyrasta tęcza. Dziewczynka szuka w szafie czarnych ubrań, w których pójdzie na pogrzeb brata.

Dotyk to proza złożona z niepozornych obrazów, zza których przeziera groza codziennego życia we współczesnej Palestynie. Główna bohaterka tej noweli, bezimienna mała dziewczynka, mierzy się z dojmującym poczuciem niedopasowania, całe dnie spędzając w milczeniu. Świata doświadcza – a my, czytający, wraz z nią – poprzez szczegół: portret zmarłego brata wiszący nad telewizorem, widok w lusterku wstecznym samochodu, w którym zamyka się na długie godziny, strzępy rozmów dorosłych o masakrze w Sabrze i Szatili. W końcu azylem staje się dla niej literatura, ale ceną, jaką za to płaci, jest dalsza izolacja od najbliższych i pogłębiające się doświadczenie wyobcowania.

Shibli znów stawia na opowieść w skali mikro, rozczłonkowaną, urywaną jak pojedyncze filmowe kadry, luźne migawki połączone obrazem jednej rodziny i perspektywą jednej bohaterki. Oszczędna w słowa, staje się krzykiem tego, co niewypowiedziane, wpisane między wiersze. Jej lektura nasuwa mi myśl o jednej frazie z wiersza Słonimskiego Alarm, który pisał o "ciszy, która się wzmaga". W Dotyku również narastająca cisza, niemożliwość wyrażenia słowami ponurej rzeczywistości, wzmaga się i przytłacza.

Ten sposób narracji, niedosłownego wyrażania rzeczywistości, wykracza - mam wrażenie - poza literacką konwencję. Jest bardziej wyrazem pewnej wyrosłej z rzeczywistości mentalności Palestyńczyków, zmuszanych od dekad do przemilczania prawdy o swoim losie i swojej codzienności w kraju, który już do nich nie należy. Tak jak dziewczynka nie może nawet napisać słowa Palestyna, tak jej rodacy nie mogą mówić wprost o swojej codzienności. Znamienne, w jakiś sposób to ograniczenie, by nie powiedzieć cenzura, dotyka poniekąd tych wszystkich, którzy próbują wypowiadać się na temat Palestyny w mediach społecznościowych, choćby przez ucinanie zasięgów postów. Shibli natomiast za pomocą przytłaczających wręcz niedomówień pozwala czytelnikowi doświadczyć codzienności tego narodu zmuszanego do milczenia.

Bohaterką Dotyku jest bezimienna dziewczynka, która staje się figurą everymana, uosabiającą doświadczenia wielu w jednej osobie, a jej jednostkowa, dziecięca perspektywa staje się naszym oknem na ten świat pełen grozy codziennego życia. Grozy zamkniętej w prozie codzienności.

Shibli swoją oszczędną prozą zmusza czytelnika do wysiłku, do wypełniania szkieletowych obrazów, do refleksji i szukania odpowiedzi. Lektura tej niewielkiej książeczki staje się intelektualnym i emocjonalnym wysiłkiem, ale naprawdę warto go podjąć i zrozumieć, co się nam przekazuje. Ten szkieletowy obraz uderza bardziej niż dosadne słowa, bo zduszone, krępowane emocje i fakty są jak uderzenie obuchem. 

Piękna i bolesna to proza. Poruszająca i skłaniająca do refleksji. Skupiona wokół detalu, który jest punktem wyjścia do całych ciągów skojarzeń i przemyśleń. Obserwując postrzępiony obraz świata bohaterki, uzmysławiamy sobie zarówno wagę jej doświadczeń, jak i cały ich kontekst. Dotyk jest głosem zmuszonych do milczenia, celowo zapisanym pomiędzy wierszami. Jest literackim doświadczeniem, które porusza serce i sumienie. Jest zaproszeniem do świata ludzi wyobcowanych, doświadczających, ale pozbawionych głosu, uciekających przed kakofonią dźwięków, w których brak tego, co dla nich najistotniejsze. Pogodzonych z biernością otoczenia. To książka, która otwiera, uczy empatii, zmusza czytelnika do przyjęcia innej perspektywy. Wyjątkowa, niebanalna i niezapomniana lektura.

Autor: Adania Shibli
Tytuł: Dotyk 
Tłumacz: Hanna Jankowska
Wydawca: wydawnictwo Drzazgi

Egzemplarz własny.