Maria Paszyńska, Kochanka nazistów [Filia]

 

Maria Paszyńska to autorka z pokaźnym już portfolio powieściowym. Jej specjalnością są powieści historyczne, poprzedzone wnikliwym researchem i pisane z dużym wyczuciem zarówno względem historycznego tła, jak i emocjonalnej wiarygodności bohaterów. Dlatego sięgając po jej książki, nie obawiam się wypaczonej rzeczywistości, w której wyobraźnia autora ma pierwszeństwo przed zachowaniem historycznej wiarygodności. Nie zawiodłam się również na Kochance nazistów, choć tytuł nieuchronni kojarzył mi się z osadzonymi w wojennej rzeczywistości romansami. Jednak zaufałam autorce i sięgnęłam po książkę.

Wybucha druga wojna światowa. Patriotycznie wychowana polska młodzież rwie się do walki. Po kapitulacji Warszawy młodzi ludzie nie porzucają marzeń o wolności. Przeciwnie, natychmiast zaczynają szukać możliwości dalszego oporu – w podziemiu.

Marianna Jurasz, wielbicielka szachów i matematyki, wstępuje do konspiracji. Jej talenty, uroda i niezwykły charakter sprawiają, że zostaje wysłana przez dowódców AK na niebezpieczną misję.

Dla Ojczyzny Marianna porzuca cały znany sobie świat, by zostać agentką głębokiego wywiadu Armii Krajowej.

Skazana na samotność młodziutka dziewczyna zaczyna toczyć niebezpieczną grę, w której stawką jest nie tylko Sprawa, lecz także życie tych, których kocha. Grę, która szybko obnaży okrucieństwo wojny, zatrze granice między przyjaciółmi i wrogami. Grę, w której Marianna może stać się pionkiem przesuwanym po planszy przez potężniejsze siły…

Książka inspirowana jest wydarzeniami historycznymi i to nie tylko na płaszczyźnie tła powieści. Choć Marianna Jurasz jest postacią fikcyjną, w jej losie symbolicznie zawarła autorka realne losy tych kobiet, które zdecydowały się podjąć niełatwych akcji zwiadowczych, dla dobra sprawy ryzykując nie tylko własnym życiem, ale i godnością. O tego typu działalności wywiadowczej po II wojnie mówiło się niewiele, a pewnie wcale, a kobiety, które działały na rzecz ojczyzny, musiały milczeć lub znosić liczne upokorzenia.

Paszyńska stara się nie oceniać nikogo - ani dowódców, typujących i nakłaniających młode kobiety do wykorzystania swojej urody i ciała na rzecz wywiadu wojskowego, ani dziewczyn, które się na to decydowały, pokazuje jednak ciężar moralnej decyzji, którego dziś nie jesteśmy w stanie pojąć. W tej fikcyjnej fabule udaje się zawrzeć obraz zarówno naiwnej, lecz wychowanej patriotycznie młodej dziewczyny, jak i proces odzierania ze złudzeń i przekraczania kolejnych granic własnego komfortu. 

W tej książce nie ma łatwych dróg, prostych ścieżek i czarno-białych wyborów. Są emocje i uczucia, nad którymi niełatwo zapanować, i straszliwe konsekwencje, z jakimi potem przyjdzie się mierzyć. Bohaterka książki przechodzi przemianę, ale nie jest pozbawiona uczuć, dlatego nawet z nazistowskim kochankiem łączy ją skomplikowana relacja. Jej postawa wobec nazisty, którego kazano jej szpiegować, pozostaje ambiwalentna, jednak priorytetem pozostaje działanie na rzecz ojczyzny. Paszyńskiej świetnie udało się tę skomplikowaną emocjonalność Marianny doskonale oddać i ubrać w słowa, dzięki czemu lepiej wybrzmiewa emocjonalny koszt, jaki ponosiły wywiadowczynie.

Paszyńska świetnie łączy w swojej książce warstwę historyczną, akcję i emocje, kreśląc pogłębiony rys psychologiczny swojej bohaterki, przyglądając się jej z czułością, ale bez czułostkowości. Jednocześnie opisując losy Marianny, przywraca pamięć o wywiadowczyniach, zepchniętych poza margines pamięci. Ich działania niosły realne korzyści wywiadowcze, ale wymykały się prostym, jednoznacznym ocenom moralnym. Nie stały się dla tych kobiet powodem do chwały, przez co w dwójnasób skłaniały wywiadowczynie do ukrywania dokonań - raz ze względu na represje komunistyczne wobec wszystkich związanych z Armią Krajową, dwa ze względu na ostracyzm wobec metod, jakimi zdobywały informacje. 

Autorka tą powieścią przypomina, że kobiety w strukturach Armii Krajowej nie pełniły roli jedynie łączniczek i sanitariuszek, a ich działania i dokonania zostały zepchnięte w niebyt ze względu na niełatwą moralną ocenę. Jednak tam, gdzie z obawy przed ostracyzmem te bohaterki nie mogą mówić własnym głosem, zaczyna się rola literatury. I tę rolę podejmuje Maria Paszyńska, zawierając w losach jednej bohaterki symboliczną drogę tych kobiet, których nazwisk być może nigdy nie poznamy. Przywraca im głos i godność, jednocześnie odkrywając przed czytelnikiem mało znany fragment wojennej historii naszego kraju. 

Ta powieść może być punktem wyjścia do dalszego zgłębiania tematu, ponieważ autorka wskazuje nazwiska kobiet, które ją samą zainspirowały do napisania powieści, a także bibliografię, którą można się posiłkować. Jednocześnie serwuje odbiorcy ciekawą, skłaniającą do refleksji opowieść o odwadze, determinacji, miłości i poświęceniu, oraz o cenie, jaką przyszło wywiadowczyniom zapłacić. Jest bardzo dobrze napisana, z wyczuciem, delikatnością, ale i pełnią emocji, które wybrzmiewają w każdej scenie. Zestawia ze sobą międzywojenne nadzieje i wojenną brutalną rzeczywistość, a także opresyjność powojennej władzy. Przypomina, że świat nie jest zero-jedynkowy, a w trudnych warunkach przychodzi nam podejmować najtrudniejsze decyzje. Świetna, wartościowa i - choć trudna - bardzo przystępna lektura.

Autor: Maria Paszyńska
Tytuł: Kochanka nazistów 
Wydawca: wydawnictwo Filia

Egzemplarz własny.