Rashid Khalidi, Palestyna. Wojna stuletnia. Opowieść o kolonializmie i oporze [Wydawnictwo Literackie]

 

Jeszcze kilka lat temu, muszę to przyznać szczerze, niewiele wiedziałam o Palestynie i Palestyńczykach. Wiedziałam, że między tym narodem a obywatelami Izraela panuje napięta atmosfera, ale nie miałam świadomości jak daleko posuniętym eufemizmem jest to określenie. Obecnie mam potrzebę jednak zasypywania ogromnych luk w wiedzy i świadomości i szukam publikacji, które będą dotykać spraw Palestyny zarówno za pośrednictwem fikcji, jak i reportaży czy innych opracowań. Dlatego ucieszyła mnie informacja o polskim wydaniu książki Rashida Khalidiego Palestyna. Wojna stuletnia. Opowieść o kolonializmie i oporze, od której pierwszego wydania minęło już wiele lat.

Autor książki to wybitny historyk i specjalista w dziedzinie Bliskiego Wschodu, a jego palestyńskie pochodzenie jest doskonałą legitymacją do wypowiadania się w sprawie narodu latami pozbawianego prawa głosu. Samą książkę zaś określiłabym mianem podstawowego podręcznika do rozumienia konfliktu palestyńsko-izraelskiego, przywracającego świadomości społeczności międzynarodowej sprawę palestyńską, ale z zachowaniem szacunku wobec adwersarza - szacunku, który nie wymaga przymykania oka na całą gamę niegodnych działań, ale próby uwzględnienia perspektywy przeciwnika w wywodzie.

Trudno mi pisać o tej książce. Mam świadomość, jak bardzo ważna jest to pozycja, a jednocześnie że nie jest to książka "dla każdego". To poważna (choć nadal uważam, że przystępna) publikacja obejmująca sto lat trudnej historii, poruszająca wiele ważnych, ale i złożonych zagadnień. To nie jest książka, którą połyka się jednym tchem, wymaga czasu, skupienia, niespiesznej lektury, ale w zamian oferuje ogrom wiedzy i udanie kształtuje świadomość czytelnika.

Autor przybliża czytelnikowi sto lat trwającego wciąż sporu między Palestyńczykami i budowniczymi oraz obecnymi mieszkańcami Izraela, skupiając się na sześciu kluczowych zdarzeniach. Jednocześnie nie ujmuje tej historii wyrywkowo, ponieważ każdy wybrany przez siebie kamień milowy wpisuje w polityczny i historyczny kontekst, dając czytelnikowi możliwie wielowymiarowe ujęcie tematu.

To rzeczywiście dogłębna analiza przyczyn, przebiegu i skutków konfliktu palestyńsko-izraelskiego, której nie mam zamiaru tutaj streszczać. Zapewnić jednak mogę, że to sprawa, która dotyczy nie tylko tych dwóch narodów, ale też w mniej lub bardziej bezpośredni sposób wpływa na stosunki w regionie, ale i na całym świecie. Autor wyjaśnia, skąd wzięły się różnego rodzaju napięcia, konflikty czy decyzje i jaką rolę odgrywała w tym polityka globalna. 

Khalidi udowadnia, że za całym konfliktem stoi mechanizm kolonialny i dlatego zrozumienie tego mechanizmu jest kluczowe dla wysuwania własnych, wolnych od propagandy osądów na temat sytuacji w Strefie Gazy i w całej Palestynie. Z precyzją zegarmistrza autor rozczłonkowuje zębatki tego mechanizmu, pokazując odbiorcom jego prawdziwe oblicze i ogromny wpływ geopolityki na życie ludności palestyńskiej. Autor nie rzuca bezpodstawnych oskarżeń, ale pokazuje cyniczne oblicze polityki nie tylko samego Izraela, ale też Stanów Zjednoczonych czy wcześniej Brytyjczyków, a także wyjaśnia brak jednego frontu w sprawie wśród państw arabskich. Trudno mi w tym momencie uciec od skojarzeń z egzystowaniem ludności polskiej pod zaborami, a także bolesnych powstań niepodległościowych, które równie dobrze dziś mogłyby zostać uznane za akty terroru. W końcu historie piszą zwycięzcy, a na ocenę zdarzeń przez inne państwa znacząco wpływa... polityka.

Autor pisze rzeczowo, precyzyjnie i trzyma się faktów. Jeśli stawia tezę, to przytacza umacniające ją dowody i wyjaśnia, w jaki sposób dochodził do pewnych konkluzji. Nie unika jednak dodania do historii osobistej perspektywy. Wplatając w narrację osobiste doświadczenia, nadaje jej bliższy odbiorcy charakter i pozwala uzmysłowić sobie, że to nie tylko akademicka dysputa tylko codzienność realnych ludzi i ich równie realne cierpienie. 

Bogata dokumentacja pozwala przyjrzeć się historii konfliktu i oporu w perspektywie mechanizmów kolonialnych, a jednocześnie uświadamia, jak bardzo głos samych Palestyńczyków był tłumiony na arenie międzynarodowej. Pozwala też zrozumieć, że na optykę wielu z nas przez lata mocno wpływało stereotypowe postrzeganie Izraelczyków jako "białych" i Palestyńczyków jako "brązowych", a więc gorszych, mniej cywilizowanych.

Owszem, książka może wydawać się nieco jednostronnym spojrzeniem, bowiem skupia się na perspektywie palestyńskiej i ukazuje w pełni skalę cierpienia zadawanego przez Izrael. Jednocześnie taka właśnie być powinna, skupiona na perspektywie tych, którym przez dekady nie pozwalano mówić własnym głosem. Dzięki temu stanowi doskonałą przeciwwagę dla mainstreamowej narracji napędzanej perspektywą izraelską. Autor nie jest wszakże w stanie zmusić odbiorcę do opowiedzenia się po konkretnej stronie konfliktu, ale stara się dać jak najwięcej intelektualnych narzędzi, żeby zrozumieć perspektywę ludności palestyńskiej i wziąć pod uwagę jej argumenty w kontekście tych przytaczanych przez drugą stronę. Innych punktów widzenia znajdziemy w literaturze sporo, pora, aby wreszcie głośno wybrzmiał też głos Palestyńczyków. 

Jest to książka, którą nie tylko się czyta czy przeżywa, ale którą należy w sobie przepracować, przemyśleć i włączyć do osobistych zasobów wiedzy. Wymagająca, ale bardzo ważna lektura dla wszystkich, którzy nie chcą ślepo wierzyć w to, co oferują mainstreamowe media. Którzy chcą zrozumieć, jak narodziły się różne fronty oporu wobec zwierzchniej władzy Izraela, oraz jak obecnie konflikt wpływa na sytuację na Bliskim Wschodzie i geopolitykę. Smutna to lektura, zarówno w kontekście pierwotnych przemyśleń autora, jak i napisanego po latach posłowia, kiedy weźmiemy pod uwagę dramatyczną obecną sytuację w Strefie Gazy. Niemniej - z szacunku do ciemiężonych, do pozbawionych głosu na arenie międzynarodowej - dla mnie to lektura obowiązkowa.

Autor: Rashid Khalidi
Tytuł: Palestyna. Wojna stuletnia. Opowieść o kolonializmie i oporze 
Tłumacz: Anna Dzierzgowska
Wydawca: Wydawnictwo Literackie

Egzemplarz recenzencki