Carl Safina, Co myślą i czują zwierzęta [Filia]

 

Przez stulecia my, ludzie, uważaliśmy się za lepszych od zwierząt. Znajdowało to wyraz w tym, jak zwierzęta traktowano, znalazło swój wyraz w języku (choćby w wyraźnie pejoratywnie nacechowanych stwierdzeniach "jeść jak zwierzę", "zachowywać się jak zwierzę", "zezwierzęcenie" itp.). Nieliczni badacze, którzy podnosili kwestię zwierzęcych uczuć, byli w najlepszym wypadku ignorowani lub marginalizowani, a ludzie wkraczali w kolejne stulecia przekonani o własnej wyższości. Carl Safina nie pyta jednak, kto jest lepszy, natomiast pochyla się z dociekliwością nad kwestią myślenia i uczuć zwierząt. Efekt tych dociekań zebrał natomiast w książce Co myślą i czują zwierzęta.

Kiedy słoń widzi swoją siostrę i nawołuje ją, by nawiązać kontakt, lub gdy papuga widzi drugą papugę i chce się do niej zbliżyć, kieruje nią pewne poczucie więzi. Słowo, którym określamy uczucie skłaniające nas do poszukiwania bliskości, to «miłość» (…). Miłość ma wiele twarzy. Miłość to prawdopodobnie odpowiednie słowo.

Carl Safina zabiera czytelników w podróż do Parku Narodowego Amboseli w Kenii, gdzie będziemy świadkami zmagań słoni, próbujących przetrwać kłusownictwo i suszę. Następnie wędrujemy przez Park Narodowy Yellowstone, by obserwować, jak wilki radzą sobie z następstwami osobistej tragedii jednego z członków watahy. Dalej zaś zanurzamy się w zadziwiająco pokojowym świecie orek, żyjących w krystalicznych wodach północno-zachodniego Pacyfiku.

To doprawdy fascynująca lektura, która otwiera oczy na rzadko dyskutowany aspekt życia zwierząt. Safina docieka, co zwierzęta czują i jak myślą, a w poszukiwaniu odpowiedzi na swoje pytania wyrusza w podróż, w czasie której konsultuje się z długoletnimi badaczami różnych gatunków zwierząt. W centrum uwagi stawia afrykańskie słonie, amerykańskie wilki oraz orki, czyli zwierzęta stadne, ale przez dziesięciolecia uważane za niebezpieczne i z tego względu tępione. Jednak buduje kontekst w odniesieniu do innych gatunków ssaków i ptaków chociażby, malując wielowymiarowy obraz w popularnonaukowej formie.

Podróż, w którą zabiera nas autor, jest ze wszech miar fascynująca, a jednocześnie przystępna. Nie jest to bowiem praca naukowa, a popularnonaukowa, dzięki której przeciętny czytelnik ma szansę zapoznać się z naukowymi teoriami, hipotezami badawczymi i przemyśleniami autora. Lektura wciąga jak dobrze napisana powieść, a jednocześnie jest inspirująca i pobudza do refleksji.

Największą zaletą książki jest - w moim odczuciu - fakt, że autor nie narzuca swojego punktu widzenia i nie przedstawia go jako jedynego słusznego. Stawia tezy i przytacza własne wnioski, ale umieszcza je w szerszym naukowym kontekście. Akcentuje kwestie, które są uważane za sporne, ale też przytaczając przemyślenia obserwatorów zwierząt nie ukrywa, że niektórych spostrzeżeń nie sposób obecnie zweryfikować w sposób naukowy. W końcu gdy mowa o uczuciach trudno posługiwać się matematyczną dokładnością, tym bardziej że ludzie i zwierzęta nie posługują się tym samym kodem językowym i emocjonalnym.

Książka ma przede wszystkim pobudzić do refleksji, wskazując, jak wiele z zachowań zwierząt przypomina ludzkie i że w przypadku słoni, wilków czy orek trudno mówić tylko i wyłącznie o instynkcie. Pyta, czy aby odmawianie uznania, że zwierzęta odczuwają tęsknotę, żałobę i miłość podobną do ludzkiej, jest jedynie próbą odróżnienia ich od ludzi i utrzymania status quo naszego postrzegania tego, co czyni nas ludźmi i wyróżnia ze świata zwierząt, którego - biologicznie i ewolucyjnie - jesteśmy integralną częścią.

Rewelacyjna to była lektura - wciągająca, inspirująca i pozostawiająca z wieloma pytaniami, na które niełatwo odpowiedzieć. Ale też z pytaniami, na które odpowiedzieć można jedynie wtedy, gdy umiemy spojrzeć krytycznie na nas jako gatunek właśnie. Świetnie napisana, oparta na faktach - choć przytaczająca też niepotwierdzone jeszcze hipotezy i jednostkowe spostrzeżenia. Urzekająca i pouczająca podróż do świata zwierząt, wiele mówiąca też o nas, ludziach właśnie.

Autor: Carl Safina
Tytuł: Co myślą i czują zwierzęta
Tłumacz:  Dominika Dymińska
Wydawca: Filia na Faktach

Egzemplarz recenzencki