Ludmiła Anannikowa, Skazani. Historie skrzywdzonych przez system [W.A.B.]

 

W 2018 roku niemal cała Polska żyła sprawą Tomasza Komendy, który odsiadywał 25-letni wyrok, jak się okazało niesłusznie. Była to sprawa bardzo głośna i szeroko komentowana, jednak podobnych historii jest więcej. Rozgrywają się w zaciszu sal sądowych, więzień i domów, z dala od fleszy i telewizyjnych kamer. To właśnie tropem takich spraw ruszyła Ludmiła Anannikowa, a efektem jej śledztwa jest książka Skazani. Historie skrzywdzonych przez system.

Ludmiła Anannikowa to polska dziennikarka przez lata współpracująca z Gazetą Wyborczą  i Dużym Formatem. Skazani... to jej pierwsza książka reporterska i efekt zakrojonego na szeroką skalę śledztwa dotyczącego osób niesłusznie skazanych.

Autorka rusza tropem spraw, które zakończyły się skazaniem, a następnie, po latach, uniewinnieniem. Tropem osób, które odsiadują wyroki, choć ich wina budzi wątpliwości bądź takich, które odzyskały wolność, ponieważ na ich sprawę padło nowe światło, a determinacja bliskich czy przyjaciół wymusiła na organach ścigania czy też sądowniczych ponowne rozpatrzenie sprawy. W swoim reportażu przytacza kilka takich spraw i w kolejnych rozdziałach oddaje głos ich bohaterom. Ludziom, którzy zmierzyli się z systemem sprawiedliwości i przegrali, a następnie odsiadywali cudze wyroki.

Jest to reportaż niezwykle ciekawy i wciągający, a jednocześnie ważny i porażający. Pokazujący, jak nikłe są szanse jednostki w starciu z systemem. Czasem niewinność trudno udowodnić, a wystarczy znaleźć się w złym miejscu i w złym czasie, by trafić w żarna systemu karnego. To, że jest on nieidealny, nie jest zaskakujące. Zaskakujące jest jednak odkrywanie, jak niewiele potrzeba, by stać się ofiarą takiego systemu. 

Anannikowa odwołuje się do spraw bardzo różnych, głośniejszych i mniej znanych, choć nie tak medialnych jak sprawa Komendy. Pokazuje, jaki mechanizm zaważył na losie niesłusznie skazanych i jak trudna była walka o udowodnienie niewinności. Bohaterowie reportażu opowiadają o wierze, że niewinność ochroni ich przed wyrokiem, o szoku, jakim było ogłoszenie wyroku, o latach spędzonych w więzieniu. Opowiadają o zwątpieniu i nadziei, o nierównej walce, o wsparciu i osamotnieniu. O tym, że powrót na wolność przypomina trochę zmartwychwstanie. Że jest euforia, ale też ogromny koszt (i nie mówię tu o finansach) powrotu do normalności. 

Historie przytoczone w książce są poruszające i przerażające zarazem. Uświadamiają, że nasz system prawny ma wady, które wciąż nie zostały naprawione i tak naprawdę każdy z nas może podzielić los bohaterów tego reportażu. Bezradność jest właśnie tym uczuciem, które najbardziej łączy wszystkie osoby, które stały się bohaterami Skazanych i autorka bardzo wyraźnie to akcentuje. Książka jest apolityczna, piętnuje nie działania jednej władzy, a właśnie niedoskonałość systemu, na który duży wpływ ma czynnik ludzki. 

Autorka - oddając w książce głos swoim bohaterom - przywraca im podmiotowość, której przez lata byli pozbawieni. Nie komentuje, a jedynie dzieli się zebranymi informacjami, uzupełnia słowa bohaterów wiedzą uzyskaną z akt czy z rozmów z rodzinami czy przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości. Dzięki temu wycofaniu, usunięciu się w cień, do głosu mogą dojść emocje i odczucia samych skazanych. To dzięki zestawieniu słów bohaterów i rzeczowego tonu autorki książka robi tak duże wrażenie i pokazuje sprawę w możliwie szerokim spektrum faktów i odczuć.

To przerażająca, ale też szalenie ciekawa lektura, która zmusza czytelnika do pogłębionej analizy. Pokazuje konkretne historie, lecz zostawia z pytaniem o to, ile podobnych spraw nigdy nie ujrzało światła dziennego. W więzieniach mówi się, że są one pełne niewinnych, ale Skazani uświadamiają nam, że rzeczywiście wśród winnych mogą znajdować się niesłusznie osadzeni. Warto to sobie uświadomić, bo tylko podejmowanie tego tematu, szerokie jego komentowanie może wpłynąć na wypracowanie nowych rozwiązań prawnych lub chociaż skłonić pracowników wymiaru sprawiedliwości do cierpliwszego badania każdej sprawy. Niesłuszne wyroki to w naszym kraju problem systemowy i jedna książka tego nie zmieni, ale reportaże takie jak te mogą otworzyć drogę do dyskusji i refleksji, która z czasem przyniesie owoce. Natomiast dla postronnego czytelnika będzie ciekawą, wciągającą i poruszającą lekturą.

Autor: Ludmiła Anannikowa
Tytuł: Skazani. Historie skrzywdzonych przez system
Wydawca: wydawnictwo W.A.B.