Agnieszka Krzemińska, Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach [Wydawnictwo Literackie]

 

Agnieszka Krzemińska potrafi pisać o archeologii tak, że wciąga czytelnika, nawet pobieżnie obeznanego z tematem, niczym dobra przygodówka. Przekonałam się o tym już jakiś czas temu, podczas lektury książki o archeologicznych tajemnicach polskich ziem. Wiedziałam zatem, że będę chciała sięgnąć po Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach i to była kolejna bardzo dobra lektura.

Na początku była ciekawość – nie miecze ani ogień, lecz pytania. Kim byliśmy naprawdę, zanim nazwaliśmy siebie cywilizacją? Jak wyglądało życie tych, których tak chętnie schematyzujemy: dzikich, prymitywnych, podporządkowanych naturze?

Obraz przeszłości, jaki znamy ze stereotypów, rozpada się w tej opowieści na naszych oczach. Mit o linearnym postępie ustępuje miejsca historii pełnej zwrotów, stagnacji i wyborów, które nie zawsze prowadziły w stronę rozwoju. Romantyczna wizja „zdrowego życia na łonie natury” okazuje się równie krucha – choroby, niedobory i ciężkie warunki były codziennością.

Równie zaskakująco jawią się kobiety – uczestniczki polowań i współtwórczynie rewolucji neolitycznej – oraz dzieci, którym okazywano zarówno surowość, jak i czułość. W tle wybrzmiewa dramatyczna historia gatunku Homo sapiens i jego krewniaków, z których na polu rywalizacji o przetrwanie pozostaliśmy tylko my.

Nie ma tu też miejsca na sentymentalny obraz człowieka żyjącego w harmonii z naturą. Od zarania dziejów towarzyszyła nam eksploatacja i niszczenie środowiska, a nasze społeczności były znacznie bardziej mobilne i dynamiczne, niż zwykliśmy sądzić. Migracje dotyczyły nie tylko ludzi, lecz także idei i sposobów życia.

Nowa książka Krzemińskiej to opowieść, jakiej nie powstydziłby się Yuval Noah Harari, do którego zresztą autorka też się odwołuje. W fascynujący sposób pisze o prahistorii naszego gatunku, pozwalając spojrzeć nań z innej niż przywykliśmy perspektywy. Szkolny dyskurs nauczył nas bowiem liniowego spojrzenia na historię. Postrzegania jej jako ciągu następujących po sobie wydarzeń, konkretnych przyczyn i skutków, który zdaje się zbiorem niepodlegających dyskusji faktów. Niektórzy z nas z czasem odkrywają, że te fakty są nam podawane w aktualnie obowiązującej wersji, dostosowanej do przekazywania w systemie szkolnym, jednak ma drugie dno i im bardziej się weń zagłębiamy, tym więcej znaków zapytania się pojawia.

Krzemińska w przystępny sposób tłumaczy, dlaczego należy odejść od wyłącznie liniowego postrzegania historii i wyłącznie liniowego postrzegania ewolucji. Bo ta była procesem, pełnym odnóg i ślepych zaułków, w których współwystępowały i krzyżowały się ze sobą odmienne ścieżki. Podążanie za jej wywodem może wywołać wypieki na twarzy, bo to odkrywanie naszej przeszłości i ciekawostek, które czasem krążą głównie między specjalistami. To opowieść o odkryciach wyczytanych z genów, kości i innych skarbów archeologii, ale też o tym, co wciąż pozostaje niejasne i budzi wątpliwości.

Książka jest wszechstronną opowieścią o nas samych. Nie tylko o ewolucji gatunku, nie tylko o biologicznej ewolucji gatunku, ale też o ewolucji naszego stylu życia, ewolucji społecznej. Jednocześnie jest opowieścią o pytaniach, jakie wciąż zadają sobie badacze, o ciemnych plamach i wątpliwościach, które nie czynią nas bezradnymi, ale mobilizują do dalszych poszukiwań. Wiedza o tym, czego nie wiemy, jest ważna tak samo jak o tym, co wiemy. Pozwala uniknąć fałszywych założeń i osiadania na laurach.

Cenię pracę Krzemińskiej za popularnonaukowy styl, którego lekkość pozwala dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. A także za ogrom wiedzy i ciekawostek podanych w sposób przystępny, a zarazem wciągający. Autorka wciąga nas w tę opowieść w taki sposób, że od lektury trudno się oderwać, a przy masie informacji nie ma się wrażenia mozolnego trudu obcowania z tekstem naukowym. Książka jest świetnie rozplanowana i napisana, a ja wiem, że jeśli znów zobaczę nazwisko autorki na okładce, książka trafi na mój regał.

Autor: Agnieszka Krzemińska
Tytuł: Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach 
Wydawca: Wydawnictwo Literackie

Egzemplarz recenzencki