Adam Zbyryt, Czego się boją ptaki? [Wydawnictwo Poznańskie]

 

Książka Adama Zbyryta zaintrygowała mnie tytułem. Choć uwielbiam słuchać ptasiego śpiewu za oknem (no chyba że akurat przeszkadza mi odespać zarwaną noc), chętnie przyglądam się przez okno dokarmianym sikorkom, a podczas spacerów po lesie wypatruję dzięciołów, nigdy specjalnie się nie zastanawiałam Czego się boją ptaki? Ba, przywykłam do myśli, że są płochliwe i tyle. Jednak postawione w tytule pytanie wzbudziło moją ciekawość, bo jeśli ktoś pyta, to znaczy, że odpowiedź może być ciekawa. Nieważne, czy interesujecie się ptakami. Jeśli macie choć trochę wrażliwości na przyrodę i jesteście głodni wiedzy, to jest książka dla was.

Czy strach bywa zaraźliwy?

W jaki sposób zmiany klimatu wpływają na emocje ptaków?

Jaka jest różnica między strachem a lękiem?

Czy duży mózg gwarantuje wyższy poziom inteligencji?

"Czego się boją ptaki?" to niezwykła opowieść o emocjach, które decydują o przetrwaniu. Adam Zbyryt, ceniony przyrodnik i popularyzator nauki, zabierze cię w fascynującą podróż do świata skrzydlatych mieszkańców pól, lasów i miast. Jego książka to solidna porcja rzetelnej, popartej badaniami wiedzy i świetna motywacja do tego, by wziąć lornetkę i rozpocząć własne obserwacje.

Z tej książki dowiesz się, jak poziom hormonów stresu wiąże się z sukcesami lęgowymi bielików oraz skąd samce sójki wiedzą, jakie pożywienie dostarczyć samicom. Zrozumiesz też, czym jest gen ciekawości, który sikorki dzielą z ludźmi, oraz jak duże jest pole widzenia bocianów, znacząco ułatwiające im przetrwanie.

Nowe, poprawione i rozszerzone wydanie książki pt. "Krajobraz strachu" zilustrowane licznymi fotografiami to więcej niż lekcja ornitologii. To opowieść o delikatnej równowadze między odwagą a ostrożnością, która pozwala ptakom żyć, a nam je podziwiać.

Ta pozycja jest tak naprawdę wznowieniem Krajobrazu strachu - wznowieniem poprawionym i rozszerzonym. A że ja pierwotnej wersji nie czytałam, to idealnie się składa, że wznowienie do mnie trafiło. Tym bardziej że zilustrowane zostało pięknymi kolorowymi zdjęciami, które urozmaicają i uzupełniają lekturę. Zachęcam też do słuchania audiobooka, w którym rolę ilustracji pełnią... krótkie nagrania ptasiego śpiewu. Proste, a efektowne rozwiązanie.

Książka składa się z 12 rozdziałów, które czyta się z lekkością i fascynacją, niczym rasową powieść, a jednocześnie daje szerokie pole do przemyśleń i przede wszystkim otwiera oczy na wiele spraw, z których zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy. Można ją pochłaniać ciurkiem, albo po kawałeczku, ale niezależnie od sposobu, lekturę zakończymy z masą wiedzy.

Zbyryt pisze o ptakach, ale tak naprawdę analizuje szersze konteksty. Jako że żaden gatunek nie żyje w próżni, pokazuje sieć wzajemnych relacji w przyrodzie, a także wskazuje miejsce człowieka w tej sieci. Uzmysławia, jak duży mamy wpływ na ptaki, ale też że ona wpływają na nas, a badanie ich zachowań wiele może powiedzieć też nam o nas samych.

Pokazuje to już pierwszy rozdział, który odpowiada na pytanie o to, czym są strach i stres. Autor, opierając się na badaniach i dowodach naukowych, pokazuje, że stres nie jest doświadczeniem wyłącznie ludzkim i jego mechanizm w zarysie jest bardzo podobny u wszystkich gatunków, choć wywołujące go czynniki i konsekwencje mogą być różne. Potem przechodzi do rozważań nad emocjami u ptaków, traktowanych w tej kwestii dość pogardliwie przez stulecia. I tu ponownie - umieszcza sposób, w jaki myślimy o ptakach, w kulturowym i filozoficznym kontekście, a potem zestawia go z biologiczną i behawioralną rzeczywistością.

Ogromnie ciekawym elementem książki jest opowieść o tym, jak stres i strach mogą kształtować otoczenie. Autor buduje tu także sporą przestrzeń do refleksji i autoanalizy, bo to, czego dowiadujemy się z badań nad awifauną, można też przełożyć na doświadczenia człowieka. 

Autor przygląda się ciekawym i nieoczywistym  aspektom wpływu strachu na rozmnażanie, odżywianie i wpływowi środowiska miejskiego na poziom stresu. Zastanawia się nad zależnościami między strachem a płcią, wiekiem i inteligencją, na wpływie strachu na komunikację, pisze o neofobii, wpływie strachu na wędrówki ptaków, a także ważnej kwestii, jakim jest zrozumienie strachu w odniesieniu do metod ochrony przyrody. A na koniec zostawia nas z wiedzą o tym, jak ptaki działają na nas, ludzi, terapeutycznie.

Książka jest kwintesencją dobrej literatury popularnonaukowej. To ogrom wiedzy podanej w przystępnej, skondensowanej formie, ale uzupełnionej o obszerną bibliografię dla tych, którzy po lekturze poczują głód poszerzania horyzontów. Ale już sama lektura poszerza je znacząco, odkrywając przed czytelnikiem kwestie, nad którymi w wielu wypadkach nigdy się nie zastanawiał. 

Zbryt nie tylko uwrażliwia na przyrodę. On pokazuje, że strach jest emocją, która łączy nas z ptakami. A jednocześnie świetnie dowodzi, że ta emocja organizuje całe ich życie - od miejsc gniazdowania, przez komunikację, po rozmnażanie. I że tę wiedzę można przełożyć na życie i działania człowieka. Ta książka to kwintesencja wiedzy w której przedmiot badań jest jednocześnie podmiotem. 

To pozycja ciekawa, wciągająca i przystępna zarazem. Długo pozostająca w głowie i zajmująca myśli, skłaniająca do refleksji. Jest też świetnie napisana, a autor łączy naukową wiedzę ze swobodnym językiem i pełnym fascynacji przyrodą tonem całej publikacji. To propozycja nie tylko dla ornitologów amatorów, ale dla wszystkich wrażliwych na przyrodę i ciekawych świata czytelników.

Autor: Adam Zbyryt
Tytuł: Czego się boją ptaki? 
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie

Egzemplarz recenzencki