Simon Stålenhag, Zapomniany horyzont. The Electric State [Zysk i s-ka]

 

Być może gdyby nie film braci Russo dla Netflixa, który właśnie pojawił się w streamingu, nigdy nie usłyszałabym o graficznej opowieści Simona Stålenhaga Zapomniany horyzont. The Electric State. Jednak bardzo cieszę się, że trafiła w moje ręce, bo to publikacja wyjątkowa.

Jest rok 1997. Nastolatka Michelle przemierza zrujnowane po wojnie Stany Zjednoczone w towarzystwie małego żółtego robota. Podąża ku mitycznemu wybrzeżu Pacyfiku, gdzie być może znajdzie nadzieję dla ginącego świata. Przy autostradach wznoszą się resztki ogromnych machin wojennych i sterty śmieci po upadłym stechnicyzowanym społeczeństwie konsumpcyjnym. Ocalałe resztki ludzkości pogrążają się w marazmie i otępieniu, uciekając w świat wirtualnej rzeczywistości. Kraj przemierzają uzbrojone bandy szabrowników i złomiarzy. W miarę jak bohaterowie zbliżają się do wybrzeża, świat ulega coraz szybszemu rozkładowi, jakby wydrążony rdzeń cywilizacji ostatecznie zniknął za horyzontem…

Choć we wstępie nazwałam książkę „opowieści graficzną”, nie jest to historia zamknięta w komiksowych kadrach. Można by powiedzieć, że publikacja jest art bookiem, w którym tekst i słowo są ze sobą nierozerwalnie związane. Mam w swoich zasobach takie wydanie Katedry Jacka Dukaja, które powstało po sukcesie filmu animowanego Tomka Bagińskiego. W tej wersji również tekst i obraz zostały ze sobą sprzężone, jednak tekst Dukaja istniał wcześniej bez graficznej oprawy, natomiast The Electric State od początku był mariażem słów i wizualizacji. 

Wizualizacje nie mogą być traktowane jak dodatek, nie są w większości jedynie ilustracjami do tego, co opisuje tekst. One budują kontekst dla tekstu, są jak uziemienie dla zdarzeń w tym sensie, w jakim świat przedstawiony jest nim w każdej powieści. Do tego sama akcja powieści nie dzieje się wyłącznie w warstwie słownej, ale też po części w obrazie właśnie. Opowieść bez żadnej z warstw - graficznej czy tekstowej - nie byłaby pełna.

Tekstu w książce jest tyle, że można by uznać historię za opowiadanie. Tyle że dzięki koncepcji art booka wyniesione na wyższy poziom, oferujące doznanie na wielu płaszczyznach i wymagające wobec czytelnika. Nic to nie jest podane na tacy, odbiorca sam musi składać obraz i słowa w jedną całość, ale właśnie dzięki temu lektura jest tak oszałamiająca i inspirująca.

Postapokaliptyczna historia opowiedziana przez autora ma leniwy, ale iskrzący od emocji vibe. Narracja jest nieco rwana, mam tu przeskoki czasowe i zmianę perspektywy. Autor bardziej stawia szkielet historii, który to czytelnik musi sobie uzupełnić samodzielnie. Jednak niedookreśloność jest stałą wpisaną w opowieść, nie wynika z braków czy nieumiejętności snucia opowieści, bardziej akcentuje fakt, że trudno jest posiadać pełnię wiedzy o wszystkim, a nasze postrzeganie świata zawsze opiera się na strzępach informacji.

Choć szczątkowa, wizja świata jest ze wszech miar interesująca i przygnębiająca. Oto ludzkość pogrążona w marazmie, przykuta do VR-owych googli, tracąca kontakt z rzeczywistością, przekreślająca relacje z ludźmi, a nawet własnym ciałem. Przerażające, ale prawdziwe i prawdopodobne. Czyż takich ucieczek od tego, co realne, w zmyślone, lekkie i przyjemne miejsca nie widzimy już teraz? 

W tym przygnębiającym świecie obserwujemy drogę anonimowej bohaterki, młodej dziewczyny, która podróżuje przez kolejne rozpadające się miasta i miasteczka w kierunku oceany, w bliżej niesprecyzowanym celu. Historia jej drogi, tej fizycznej, staje się okazją do przyjrzenia się, zamkniętemu w słowach i obrazach, portretowi świata, który zapomniał już o swojej dawnej postaci. Choć pozornie dzieje się tu niewiele, napięcie jest wręcz namacalne i elektryzujące, a w głowie kłębią się pytania, na które nie ma odpowiedzi. Widzimy ten smutny, rozpadający się świat na rewelacyjnych obrazach, w których futurystyczne elementy wpisują się w typowe obrazki amerykańskiej prowincji. Czujemy też wpisany między wierszami brak nadziei.

Finalnie dostajemy też okazję do wzruszeń, których już nie spodziewalibyśmy się po tej przytłaczającej historii, i tę odrobinę ciepła, które jak iskra rozjaśnia mrok. Jednak otwarte zakończenie pozostawia furtkę dla naszych myśli i pozwala nam zdecydować, czy podążymy tropem nadziei, czy nie dostrzeżemy jej wcale.

Ogromnie podoba mi się ta książka, zarówno jako graficzno-tekstowa publikacja, która cieszy oko, ale też jako przygnębiająca opowieść o upadku ludzkości, dla której najbardziej zabójczy okazuje się własny marazm, niezdolność do działania i szukanie ucieczki w rozrywce. W rozrywce, której ludzie oddają się tak bardzo, że mogą przegapić... nawet własną śmierć. Nie jest to może lektura lekka, łatwa i przyjemna, ale zdecydowanie warta uwagi.

Autor: Simon Stålenhag
Tytuł:  Zapomniany horyzont. The Electric State 
Tłumacz: Maciej Muszalski
Wydawca: wydawnictwo Zysk i s-ka

Egzemplarz recenzencki.