Negar Djavadi, Wszystkie moje rewolucje [Czarne]

 

Jakie są wasze pierwsze skojarzenia ze słowem Iran? Ile wiecie o historii tego kraju? A ile o ludziach, którzy musieli go opuścić? Poza bezpośrednią rozmową z irańczykami nie ma chyba lepszego niż literatura sposobu, żeby się więcej na ten temat dowiedzieć. Dlatego właśnie sięgnęłam po powieść Negar Djavadi Wszystkie moje rewolucje.

Kimja Sadr to mieszkająca w Paryżu młoda Iranka. Jest szczęśliwie zakochana i pragnie dziecka, postanawia więc zawalczyć o wymarzone macierzyństwo. Czekając na kolejną wizytę w klinice leczenia niepłodności, snuje – niczym Szeherezada XXI wieku – fascynującą opowieść rozpiętą między Francją a Iranem, między przeszłością a teraźniejszością.

Kimja, współczesna nomadka, która w wieku dziesięciu lat musiała wraz z bliskimi opuścić kraj urodzenia, przybliża losy swoich przodków, kilku pokoleń ekstrawaganckich Sadrów: pradziadka i jego pięćdziesięciu dwóch żon, Stryja Numer Dwa kryjącego wstydliwą tajemnicę, wróżącej z fusów ormiańskiej babci Emmy czy rodziców sprzeciwiających się kolejnym reżimom.

Siadając do lektury, obawiałam się dwóch rzeczy - zbyt dużej ilości polityki lub daleko posuniętej hermetyczności opowieści, która dla osoby ze szczątkową wiedzą na temat Iranu uniemożliwi odbiór i interpretację tekstu. Żadna z tych obaw się nie sprawdziła, a przy tym odkryłam, że historia ma też swój ogólnoludzki, uniwersalny wymiar i dlatego szczerze mogę polecić ją każdemu, kto chce poszerzać swoje literackie horyzonty, a jednocześnie szuka opowieści o ludziach i odkrywaniu własnej tożsamości.

Autorka traktuje tytułowe rewolucje w swoim dosłownym i metaforycznym brzmieniu, zabierając czytelnika w podróż nie tylko przez polityczne zawirowania związane z Iranem jako państwem, ale też przez osobistą historię bohaterki. 

Historia Kimji rozgrywa się na kilku płaszczyznach czasowych, dla których punktem wyjścia są starania o dziecko i wizyta w klinice leczenia niepłodności. Czekając na wizytę, badanie, diagnozę, Kimja zagłębia się we własne wspomnienia i pozwala myślom płynąć przez strumień świadomości, chwytając wszystkie nici osobistej drogi, które zawiodły ją do tego właśnie miejsca.

Nie można opowiedzieć o jednostce bez osadzenia jej w kontekście historii większej i mniejszej, zarówno w kontekście historii miejsc, w których była, jak i historii jej własnej rodziny, która ją kształtuje. Dlatego te pajęcze nici chwytane w opowieści są relacją nie tylko o Kimji, ale też jej rodzinie - kilka pokoleń wstecz. Każda z historycznych, ale i osobistych rewolucji, które kształtowały los rodziny Sadrów, wpłynęła ostatecznie także na samą Kimję za pośrednictwem ukształtowanych przez nie ludzi. Snując więc opowieść o swojej tożsamości, nie mogła pominąć też tych odległych w czasie nici.

Powieść przypomina właśnie chwytanie tych pojedynczych nici, historii dziadków i rodziców, sióstr, wujostwa, ale też narodu, i stopniowe odkrywanie, w jak misterną sieć splatają się wszystkie razem. Pajęczyna połączeń i zerwanych nici stanowi to, czym jest sama Kimja i wpływa na jej relacje z otoczeniem.

Jest w tej opowieści irańska rewolucja, zamach na szacha Persji, jest historia Ormian i uciekinierów z Rosji. Dzięki niej Iran przestaje się jawić jako muzułmański monolit, a odkrywa swoje bogate, wielowymiarowe oblicze i trudną historię, w której po nowoczesności następuje może nie uwstecznienie, a zwrot ku zamkniętemu na każde odstępstwo państwu. 

Świetnie pokazane zostało tu doświadczenie imigracji - nie tylko niebezpieczna ucieczka i związane z nią trudności, ale też niemożność odnalezienia się na obczyźnie, utrata złudzeń, popadanie w marazm i tęsknota. Djavadi pokazuje zaburzenie dynamiki rodziny, poczucie winy ocalonych przed jarzmem opresyjnego państwa, otwarcie mówi o trudności w asymilacji. Zaznacza, że dla imigrantów integracja z nowym miejscem wymagałaby kulturowej dezintegracji, co jest procesem niemal niemożliwym do przejścia.

W historię Kimji są też wplecione kwestie tożsamościowe, i to związane nie tylko z poczuciem wyobcowania w rodzinie czy przynależności kulturowej, ale też orientacji. A do tego marzenia o macierzyństwie i miłość, która staje się kotwicą dla targanej wieloma rewolucjami życiowymi bohaterki. 

Nielinearność opowieści, historyczne rozczłonkowanie i epizodyczność pewnych wątków może sprawiać chwilowe trudności w odbiorze powieści. Lektura wymaga uwagi i łączenia wątków płynących wartko w nurcie świadomości bohaterki. Jednak historia zachwyca jako całość, wielowymiarowa mozaika ukazująca swój spójny wizerunek w oddaleniu. Djavadi udaje się uchwycić słowami to, co nieuchwytne, wpisać w jednostkowe doświadczenia losy wielu i opowiedzieć o doświadczeniach, które poruszają do głębi. 

Wiele znajdziemy w tej opowieści perełek. Są tu między innymi relacje o sytuacji kobiet w Iranie na przestrzeni zmieniających się politycznych wichrów, co świetnie pokazuje, jak bardzo życie i aspiracje kobiet są niezależnie od nich upolityczniane i kształtowane odgórnie. I choć my, ludzie z Zachodu, często spoglądamy na Bliski Wschód z poczuciem wyższości, możemy dostrzec w tej relacji również uniwersalne echa. 

Jest to opowieść o historycznych zawieruchach i ludziach mielonych w żarnach historii. O poszukiwaniu swojego miejsca i budowaniu tożsamości. O kobietach i mężczyznach, ich życiowych rolach, ale i osobistych aspiracjach. O rozczarowaniu ziemią obiecaną i wykuwaniu sobie miejsca w świecie obcym kulturowo przez ludzi wyrwanych z korzeniami z własnego kraju. Poruszająca, skłaniająca do refleksji, meandrująca wśród wspomnień, z których wyłuskać można uniwersalny przekaz. Udało się autorce - a przynajmniej takie mam poczucie - oddać ducha Iranu i irańską mentalność w tych aspektach, które mogą być uznane za wspólne, a jednocześnie pokazuje indywidualność jednostek, ich odmienne temperamenty i osobowości. Wysmakowana to lektura, barwna i urzekająca, choć pełna bolesnych doświadczeń uwikłanych w historię ludzi. Zrobiła na mnie duże wrażenie.

Autor: Negar Djavadi
Tytuł: Wszystkie moje rewolucje 
Tłumacz: Katarzyna Marczewska
Wydawca: wydawnictwo Czarne

Egzemplarz recenzencki