Karin Smirnoff, Pojechałam do brata na południe [Wydawnictwo Poznańskie]

 

Literatura skandynawska ma swoją nie do końca uchwytną specyfikę, która jednych odrzuca, innych urzeka. Osobiście lubię jej surowe oblicze, w którym zawiera się zarówno specyfika regionu, jak i uniwersalność podejmowanych tematów. Wreszcie też udało mi się sięgnąć po osobisty literacki wyrzut sumienia, czyli pierwszy tom trylogii o rodzinie Kippo, czyli Pojechałam do brata na południe Karin Smirnoff.

Janakippo przyjeżdża do rodzinnej wsi, aby pomóc bratu, który ma problemy z alkoholem. Wizyta, po latach nieobecności, sprawia, że odżywają mroczne wspomnienia z dzieciństwa naznaczonego przemocą i niewyjaśnione sprawy z przeszłości, przed którymi nie ma już ucieczki. Jana wikła się w romans, znajduje pracę, a jednocześnie próbuje zrozumieć, kim tak naprawdę są ludzie, którzy ją otaczają, i czy skrywane przez nich tajemnice dają odpowiedzi na pytania, które ona nosi w sobie od lat.

Początkowo odbiłam się od tej powieści ze względu na formę, którą obrała autorka. Jest to bowiem proza całkowicie odarta ze znaków interpunkcyjnych poza kropkami na końcu zdań (często również w funkcji znaku zapytania czy wykrzyknika), pozbawiona wielkich liter (poza pierwszym wyrazem w zdaniu), a także pełna wyrazowych zbitek, które po pominięciu spacji stają się osobnym tworem. Bardzo trudno było mi czytać tekst, tak zupełnie pozbawiony rytmu nadawanego przez znaki przestankowe, rozsupływać zbitki, a jednocześnie utrzymać uwagę na treści i wiem, że nie zostanę fanką takiej formy ekspresji. Jednak warto było zagłębić się w tę historię, wracać raz po raz do tych samych zdań, skupić się i zagłębić w lekturze.

Przedstawiona w pierwszoosobowej narracji opowieść jest historią Jany, która wracając do rodzinnego Smalånger, mierzy się z własnymi - i nie tylko - wspomnieniami, ze wszystkim, co ukryte, przemilczane, niedopowiedziane. Próbując jakoś żyć tu i teraz, zbiera okruchy wspomnień swoich i cudzych relacji, odtwarzając - kawałek po kawałku - historię swoją i swojej rodziny.

Mieszkańcy Smalånger mają swoje tajemnice i swoje motywacje, by je zatrzymać lub odkryć, ale Jana będzie walczyć i wydzierać każdy okruch z zaciekłością wygłodniałego psa. Zresztą nie ma w niej delikatności tak jak w surowym otoczeniu, w którym tak wiele było beznadziei i przemocy, i ran zadawanych sobie nawzajem przez ludzi.

Z wydobytych elementów własnej historii, bohaterka buduje obraz własnej rodziny, nasiąkniętej międzypokoleniową strukturą przemocy, dziedziczonej traumy i krzywd. Wszystko, co zdaje się początkowo tak pogmatwane, zaczyna stopniowo nabierać większego sensu, składa się na spójny, choć przerażający obraz. Ta bolesna droga odzierania siebie z niepamięci, jest dla bohaterki drogą, którą sama zdecydowała się przejść, procesem, który pozwala jej zrozumieć i poniekąd prowadzi do oczyszczenia. Pozwala uporać się z przeszłością i kroczyć ku uzdrowieniu. 

Smirnoff rewelacyjnie oddaje atmosferę małego miasteczka, w którym ludzie żyją od pokoleń i zdają się wiedzieć o sobie wszystko, a jednak tak wiele między nimi tajemnic. To świat pełen niedomówień, odwracanego wzroku i milczenia, którym przykrywa się niejedną krzywdę i drzemiącą w człowieku potrzebę zemsty. Jednocześnie w tym brudnym, szarym świecie wciąż tlą się iskry dobrych uczuć i emocji, drobne życzliwości i niespodziewane pojednania.

To powieść o niepamięci i rozliczaniu się z przeszłością, o walce z niepamięcią i szukaniu siebie w gąszczu niedomówień. O potrzebie zrozumienia, które jest jedyną drogą do przepracowania traumy. Jest to historia pełna rodzinnych dramatów i skumulowanych patologicznych zachowań, które wiele determinują, ale z których kręgu można się wyzwolić. Surowa, brudna, przytłaczająca proza, a jednocześnie wnikliwa i poruszająca. Wymagająca czasu i uwagi, ale też angażująca w tę niezwykłą wiwisekcję osobistej traumy, odartej z gierek i ozdobników.

Autor: Karin Smirnoff
Tytuł: Pojechałam do brata na południe 
Seria: Saga rodziny Kippów
Tłumacz: Agata Teperek
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie

Egzemplarz recenzencki.