Walter Tevis, Gambit królowej [Czarne]

 

Jak długo niektóre kupione książki leżą u was odłogiem, zanim je przeczytacie? Przyznam, że u mnie niektóre dość długo. Dla przykładu - Gambit królowej Waltera Tevisa kupiłam, gdy dopiero pojawiły się zapowiedzi serialu Netflixa i zanim rynek zalało wydanie w serialowej okładce. A potem... cóż. Życie. Ciągle pojawiało się coś innego do czytania, potem męczył mnie szum wokół serialu i tak książka porastała kurzem. Ale postanowiłam, że oglądać też nie będę, dopóki książki nie przeczytam, więc gdy ostatnio zasiadłam do czytania ze spokojną głową, nie znałam ani kawałka napisanej przez Tevisa historii.

Mała Beth Harmon trafiła do sierocińca po śmierci matki w tragicznym wypadku. To tam po raz pierwszy dostała zielone uspokajające pigułki, które będą jej długo towarzyszyć, a w domu sierot podawane są dzieciom, żeby łatwiej było utrzymać spokój. W placówce odkrywa też swoją największą pasję - szachy. Uczy się grać od gburowatego woźnego w piwnicy sierocińca i bardzo szybko przewyższa go umiejętnościami. 

Zarówno szachy, jak i zielone pigułki będą obsesją Beth w domu dziecka, ale także po jego opuszczeniu, gdy przeniesie się do adopcyjnej rodziny. Budując nowe życie, Beth będzie jednocześnie budować swoją pozycję w świecie szachów, pnąc się w amerykańskich i światowych rankingach. Wedrze się do męskiego świata, ogrywając zdezorientowanych przeciwników i ucząc, że Beth Harmon nie należy lekceważyć.

Gdyby ktoś mi kiedyś powiedział, że z zapartym tchem czytać będę powieść, w której będą opisane partie szachowe, ruchy figur i przebieg turniejów, nie uwierzyłabym. A jednak od tej powieści nie mogłam się oderwać. Duża w tym zasługa Tevisa, który tak konstruuje poszczególne sceny, by solidnie zbudować napięcie i maksymalnie je podbić za pomocą delikatnych zwrotów akcji. Jest w tym tyle emocji połączonych z autentyczną pasją, że trudno się nie zachwycić.

Gambit królowej jest powieścią inicjacyjną o kształtowaniu się osobowości utalentowanej dziewczynki, która nie tylko musi radzić sobie w życiu bez emocjonalnego wsparcia, ale też odnaleźć się jako kobieta w zdominowanym przez mężczyzn świecie. Jej dojrzewanie i wewnętrzna przemiana są ukazane z dużą precyzją i psychologiczną wiarygodnością, pozwalającą spojrzeć w głąb duszy osoby wycofanej, emocjonalnie zaniedbanej, wyobcowanej, której geniusz jest z jednej strony darem, a z drugiej brzemieniem, które ciężko nieść samotnie.

Bo jest to też książka o samotności, wynikającej po trosze z obojętności ludzi wokół Beth, po trosze z nieumiejętności nawiązywania relacji.  Dziewczyna czuje, że odstaje od otoczenia i nie umie pokonać dzielącej jej przepaści. Jednocześnie to dorośli w jej życiu przyczynili się do pewnego emocjonalnego okaleczenia dziecka, które nie potrafi poradzić sobie ze swoją innością.

Istotnym elementem powieści jest świat turniejów szachowych, który - zwłaszcza w czasach zimnej wojny  - zdominowany był przez mężczyzn. W końcu to chłopców uczono grać w szachy, to ich zachęcano do rywalizacji, więc zdolności dziewcząt mogły przechodzić niezauważone. Do chwili, gdy ogromny talent objawił się w umyśle małej, niezbyt ładnej dziewczynki. Tevis świetnie pokazuje mechanizm wdzierania się do tego męskiego świata, początkowe lekceważenie skierowane do przeciwniczki. Nierówne traktowanie zawodniczek i zawodników wyjątkowo dobitnie wybrzmiewa w scenie wywiadu dziennikarki z Beth, której zadawane są pytania zupełnie niezwiązane z turniejem. Takie, których nikt nie zadaje mężczyznom, piętnujące przede wszystkim ignorancję przeprowadzającej wywiad dziennikarki.

Na uznanie zasługuje warstwa psychologiczna powieści, w której z dużym znawstwem są ukazane wewnętrzne zmagania Beth związane z relacjami z ludźmi, głodem zwycięstwa, presją, poczuciem osamotnienia i zmaganiami z nałogiem. Tavis pokazuje, że wielki sukces na zwykle swoją cenę, ale też że nawet geniusz potrzebuje praktyki. Beth może z łatwością wygrywać lokalne turnieje, ale żeby pokonać międzynarodowego arcymistrza musi trenować, analizować i szlifować umiejętności. Potrzebuje też wsparcia, co wcale nie pomniejsza jej sukcesu, a jedynie dowodzi, że na wielkość wpływa więcej czynników.

Tevis napisał świetną, porywającą, ale też poruszającą powieść psychologiczno-obyczajową, której osią fabularną są szachy, a jednocześnie istotne jest też wszystko to, co dzieje się poza salą turniejową. Powieść o wielkości, niezwykłym talencie, drodze do sukcesu, ale i kształtowaniu własnej tożsamości. O kobiecie wkraczającej do męskiego świata samotnie i bez lęku. O wyobcowaniu, walce z nałogiem, pasji i obsesji. Wciągającą od pierwszej do ostatniej sceny, trzymającą w napięciu i zaskakującą. Bardzo się cieszę, że wreszcie po nią sięgnęłam.

Autor: Walter Trevis
Tytuł: Gambit królowej 
Tłumacz: Hanna Pustuła-Lewicka
Wydawca: Wydawnictwo Czarne

Egzemplarz własny.