Karel Čapek, Inwazja jaszczurów [Dwie Siostry]

 

Nie oceniaj książki po okładce - powtarzamy często, zdając sobie sprawę, że o wartości lektury świadczyć powinna treść książki, a nie jej wygląd. Podobnie znaczenia nie powinien mieć nośnik, za pomocą którego poznajemy daną historię, bo dobra fabuła obroni się w wydaniu papierowym, elektronicznym czy w formie audiobooka. A jednak są książki, które chce się mieć właśnie w tym, a nie innym wydaniu, ponieważ na sumę ich wartości składa się zarówno treść, jak i wygląd. I właśnie do tej ostatniej kategorii zalicza się najnowsze wydanie Inwazji jaszczurów Karela Čapka przygotowane przez wydawnictwo Dwie Siostry.

Zacznijmy od samej powieści. Jest to ostatnie z ukończonych dzieł autora, wydane po raz pierwszy w 1936 roku, a jednak wciąż aktualne w wymowie. Zaczyna się od spotkania gdzieś na wyspie na Pacyfiku grupy ludzi z nieznanym gatunkiem zwierząt. Te wielkie, ogoniaste płazy okazują się całkiem inteligentne i budzą ogromną ciekawość ludzi. Za naukowym odkryciem idzie przemysłowa rewolucja, ponieważ zwierzęta są bardzo pracowite i da się je wykorzystać jako tanią siłę roboczą w wielu dziedzinach. Stają się też ważnym elementem światowego wyścigu zbrojeń. 

Ludzie szybko uzależniają się od pracy "jaszczurów", które są hodowane na masową skalę, a także odławiane przez wyspecjalizowane grupy łowców. Ale same zwierzęta wiele uczą się także od ludzi i z czasem zyskują umiejętności i narzędzia, dzięki którym mogą ujawnić się spod jarzma człowieka, a nawet zawalczyć z nim o władzę nad światem.

Powieść Capka to błyskotliwa satyra na wiele współczesnych autorowi zjawisk społecznych i - niestety - wciąż aktualnych. Znajdziemy tu odniesienia do faszyzmu, komunizmy i rasizmu, ale też krwiożerczego kapitalizmu. Bez wysiłku zauważyć w niej można echa historii niewolnictwa - wraz z brutalnymi łowami dokonywanymi przez wyspecjalizowane grupy dostarczające tanią siłę roboczą. Niesamowite jest, że w powieści znajdziemy też wiele z problemów ekologicznych nurtujących świat nam współczesny, a także satyrę na pracę mediów, którą również możemy odnieść do naszych czasów.

Powieść charakteryzuje się zmienną stylistyką, gdyż oprócz typowo fabularnej historii znajdziemy tu stylizację na doniesienia prasowe i artykuły naukowe. Nie ma też jednego głównego bohatera, ponieważ historia "jaszczurów" pokazywana jest z wielu różnych perspektyw. Jednak mimo tej zmienności powieść czyta się świetnie i - strona po stronie - z coraz większym zaciekawieniem.

Karel Capek bardzo umiejętnie włożył w fantastyczno-naukowy kostium przypominający paradokument niesamowitą opowieść o współczesnym mu świecie. Jego ironiczny wydźwięk doskonale punktuje wszelkie niepokojące tendencje i zjawiska społeczne i zmusza do refleksji - i to na kilku poziomach. Po pierwsze książka skłania do refleksji nad każdym ze zjawiskiem punktowanym w powieści i widocznymi odniesieniami do sytuacji na świecie. Po drugie - nad przenikliwością autora, który zdaje się przewidywać przyszłe wydarzenia - w tym rozwój systemów totalitarnych, który eskalował bardziej już po publikacji powieści. Na koniec skłania do refleksji nad tym, jak wciąż jest to aktualna powieść i jak bardzo jest to przerażające.

Capek to autor przenikliwy i błyskotliwy, posługujący się nieoczywistymi, a jednocześnie bardzo czytelnymi odwołaniami i przenośniami. Serwuje nam mądrą, odrobinę zabawną, choć w gruncie rzeczy przerażającą opowieść o świecie stworzonym i rządzonym przez ludzi. Wypunktowuje nasze wady jako rasy/gatunku/społeczności i zostawia z tą gorzką refleksją. Inwazja jaszczurów to rewelacyjna powieść, która przez lata nie straciła na swojej atrakcyjności i aktualności i choćby dlatego warto po nią sięgnąć.

Polecam wam Capka z całego serca, a już najlepiej w tym nowym wydaniu, które samo w sobie jest dziełem sztuki wydawniczej i typograficznej. Książka otwiera nową serię Wydawnictwa Dwie Siostry – tym razem dla czytelników dorosłych. W serii „Świeżym Okiem” ukazywać się będą bogato i wyraziście zilustrowane wydania klasyki literatury pięknej – wyjątkowe opracowania graficzne, które pozwalają odkryć i zobaczyć słynne dzieła literackie na nowo.

Tym, co pierwsze zwraca uwagę, jest wyrazista, żółta twarda okładka z minimalistyczną grafiką, a to dopiero początek. Cała publikacja została bowiem drobiazgowo opracowana graficznie przez Hansa Tichę. W jej wnętrzu znajdziemy ponad 100 wyjątkowych ilustracji, które w najmniejszym stopniu nie przypominają uładzonych obrazków dla dzieci. Te barwne, wyraziste, oryginalne ilustracje zmieniają styl w zależności od zmieniającej się stylistyki książki, pozostając zasadniczo spójne w swym wyrazie. Do tego dochodzi wirtuozeria opracowania typograficznego, którą trudno oddać słowami. Tekst na stronach ma różny układ, zmieniają się kolumny i kroje czcionek - w zależności od zmian stylu samej historii. Całość robi oszałamiające wrażenie i sprawia, że to wydanie jest małym dziełem sztuki edytorskiej. To książka marzenie każdego bibliofila i mimo pozornie wyższej ceny, warta każdej złotówki. 

Jeśli tak ma wyglądać nowa seria wydawnicza skierowana do dorosłych miłośników literatury, to ja już nie mogę się doczekać kolejnej pozycji. Jeśli więc kochacie a) czeską literaturę, b) nietuzinkowo wydawane książki, c) spektakularnie prezentujące się serie wydawnicze - koniecznie zwróćcie uwagę na właśnie tę pozycję. Jest obłędna.

Autor: Karel Čapek
Tytuł: Inwazja jaszczurów
Tłumacz: Jadwiga Bułakowska
Ilustracje: Hans Ticha
Wydawca: Wydawnictwo Dwie Siostry