[Co tam w komiksie] Scott McCloud, Zrozumieć komiks [Kultura Gniewu]

 

Większości rzeczy, z których korzystamy na co dzień, używamy całkiem intuicyjnie. Czasem czytamy jakieś instrukcje obsługi, ale zazwyczaj uczymy się ich podczas użytkowania. Czasem jednak coś zafascynuje nas na tyle, że chcemy poświęcić nieco uwagi na poznanie zasad działania. To dlatego niektórzy zaglądają pod maskę samochodu, inny grzebią w silniku, czasem rozkręcają przedmioty, patrząc co kryje się pod obudową. Z jednej strony bez tej wiedzy dalej mogliby swobodnie korzystać z danej rzeczy, z drugiej zrozumienie daje coś więcej niż satysfakcję. Mnie silniki niespecjalnie kręcą, za to zawsze fascynowały mnie zasady funkcjonowania i działania literatury. Teoria literatury nie sprawiła, że mniej lub bardziej kocham książki, ale pozwoliła spojrzeć na wiele rzeczy w szerszym kontekście.

Nic więc dziwnego, że im bardziej zagłębiałam się w świat komiksu, tym bardziej chciałam poznać zasady nim rządzące. Bez nich mogłam swobodnie funkcjonować, ale coraz częściej czułam, że brakuje mi warsztatu do porządkowania własnych przemyśleń. I kiedy zaczęłam szukać jakiejś książki zajmującej się teorią komiksu... znalazłam komiks Scotta McClouda, który miał być odpowiedzią na moje potrzeby.

Scott McCloud to amerykański rysownik i teoretyk komiksu. Zrozumieć komiks wydał w 1993 roku i od tego czasu ta praca zyskała miano kanonicznej. Sama książka wykorzystuje medium, jakim jest komiks, do przeprowadzenia pasjonującego wykładu dotyczącego komiksu jako takiego. McCloud przestudiował prace teoretyków tej dziedziny i zdobytą na ich podstawie, a także w wyniku własnych badań i przemyśleń wiedzą postanowił podzielić się z czytelnikami, skupiając się zarówno na historii, teorii, języku i sposobach oddziaływania na odbiorcę.

Praca składa się z dziewięciu rozdziałów. Pierwszy z nich stawia najważniejsze pytanie o to, czym właściwie jest komiks. Bo choć rozpoznać umiemy go intuicyjnie, wcale niełatwo jest utworzyć definicję. A jednak - kadr po kadrze - cartoonowy McClaud wyjaśnia nam, w jaki sposób on doszedł do pewnej definicji. Dodatkowo zerka na historię samego komiksu, pokazując, że dzieła, które on sam uznaje za komiksy, powstały już w starożytności.

Kolejne rozdziały wyjaśniają nam, jak działa czas w komiksie, jakim słownictwem to medium operuje i jak z niego korzysta. Zwraca uwagę na aspekt, którego sobie zazwyczaj nie uświadamiamy, czyli na to, co dzieje się... między kadrami. Mówi o życiu zamkniętym w komiksowej kresce, o wyborach między tym, co pokazać, a co wyrazić słowami. Bardzo ciekawy jest rozdział pt. Sześć kroków, który rozważa ścieżki kariery twórcy komiksów i tłumaczy, na czym polega ich artyzm (tak często negowany). W rozdziale poświęconym kolorowi możemy przeczytać, dlaczego pierwotni superbohaterowie mieli tak krzykliwe kostiumy i jak kolor wpłynął na ekspresję. Na końcu dzieła znajdziemy podsumowanie wszystkich wątków, które pozwoli nam uporządkować zdobytą wiedzę i przynosi pochwałę komiksu jako artystycznego środka wyrazu. Chciwi wiedzy znajdą też w polskim wydaniu krótką przedmowę Jerzego Szyłaka - polskiego literaturoznawcy i scenarzysty komiksowego - w której dobitnie wyjaśnia, dlaczego praca McClouda jest tak wyjątkowa.

McCloud w swoim komiksie powołuje się na prace innych autorów, których wyszczególniono w bibliografii i nie tylko, ale ma nad nimi tę przewagę, że przygotował pracę z zakresu teorii komiksu w formie przystępnej dla przeciętnego odbiorcy tego medium. Można powiedzieć, że jest to komiks popularnonaukowy, przybliżający wiedzę każdemu zainteresowanemu, a zarazem mogący stanowić punkt wyjścia do dalszego zgłębiania teorii, już w zwyczajowo przyjętej formie.

Autor posługuje się językiem jasnym i zrozumiałym, nawet jeśli korzysta ze słownictwa naukowego, dba o to, by wyjaśnić jego znaczenie. A co najważniejsze, dzięki formie, jaką przyjął jego wykład, może nam "na bieżąco" ilustrować prezentowane przez siebie teorie i przemyślenia. Prowadząc swój wykład, w którym przewodnikiem jest cartoonowa wersja jego samego, wykorzystuje jako przykład prace wielu uznanych rysowników (zawsze dbając o oznaczenie posiadacza praw autorskich). Najbardziej zachwyca mnie fakt, że docierając do odbiorcy, McCloud wykorzystuje wszystkie możliwości tego niezwykłego medium. Po lekturze czuję się bogatsza - udało mi się uporządkować już posiadaną wiedzę, a także znacząco ją poszerzyć.

Czy bez znajomości tej pracy dalej mogłam czytać komiksy? Jak najbardziej. Czy bez niej umiałabym rozpoznać dzieła dobre i odróżnić jej od przeciętnych? Oczywiście. To wszystko dzieje się przecież na poziomie intuicyjnym. A jednak trwam w zachwycie nad tą pozycją i wiem, że wrócę do niej niejednokrotnie, by ugruntować zdobytą wiedzę. Znając mechanizm działania tego medium, lepiej je rozumiejąc, będę czytać bardziej świadomie i łatwiej porządkować myśli, do których wyrażenia dotąd brakowało mi warsztatu. A przede wszystkim utwierdziłam się w przekonaniu, że komiks jest czymś więcej niż bękartem sztuk plastycznych i literatury. To wyjątkowe, pełnoprawne medium, które korzysta z własnych środków wyrazu, jednak angażuje odbiorcę nie mniej niż malarstwo, literatura czy nawet muzyka. Korzystając z dostępu do jednego zmysłu, jest w stanie fantomowo uruchomić wszystkie. Kluczowym mechanizmem jest tu dookreślanie, w którym aktywnie (choć nieświadomie) uczestniczy odbiorca. Komiks to więcej niż prosta rozrywka dla mas czy - a ten pogląd wciąż jest powielany - dla dzieci. Ale to już temat na inną dyskusję.

Zrozumieć komiks to zachwycająca, angażująca, pełna wiedzy praca wykorzystująca medium komiksu do opisania jego samego. Bardzo przystępna, fantastycznie narysowana, kipiąca od przykładów. Doskonały punkt wyjścia do usystematyzowania tego, co wielu z nas dotąd rozumiało czysto intuicyjnie. Kanoniczna dla wielu teoretyków, idealna dla wszystkich, którzy pragną być bardziej świadomymi odbiorcami. 

Na koniec ukłon dla polskiego tłumacza, który musiał zmierzyć się z przekładem na nasz język pojęć, które w swoim wywodzie wykorzystuje autor, a z których nie wszystkie mają swoje odpowiedniki. Dzięki wytężonej - jak zakładam - pracy Michała Błażejczyka polski odbiorca może cieszyć się przystępną lekturą.

Autor: Scott McCloud
Tytuł: Zrozumieć komiks
Tłumacz: Michał Błażejczyk
Wydawca: Kultura Gniewu

Egzemplarz własny.